Αλλαγές στην εφηβεία

Γράφει η Ειρήνη Τζελέπη
Συμβουλευτική & Ψυχοθεραπεία εφήβων-ενηλίκων

Η εφηβεία συνοδεύεται από απότομη και ραγδαία αύξηση των σωματικών διαστάσεων, συμπεριλαμβανομένης και της σταδιακής ανάπτυξης των γεννητικών οργάνων και των χαρακτηριστικών του φύλου....

Οι αλλαγές αυτές είναι απότομες και σημαντικές και μπορεί να δυσκολεύουν τους έφηβους να αποκτήσουν μια συγκεκριμένη και σταθερή εικόνα του «σωματικού» τους εαυτού, ένα συγκεκριμένο βιοσωματικό είδωλο. Για το λόγο αυτό μπορεί να νιώθουν φόβο και να αγωνιούν σχετικά με το αν αναπτύσσονται φυσιολογικά τόσο στον τομέα της σωματικής διάπλασης και εμφάνισης όσο και στον τομέα της σεξουαλικής ικανότητας.

Η αγωνία που βιώνουν, την οποία και οι ίδιοι πολλές φορές δεν συνειδητοποιούν, μπορεί να επιφέρει συναισθηματικές διακυμάνσεις όπως: νευρικότητα, μελαγχολία, έλλειψη αυτοσυγκέντρωσης και αυτοπεποίθησης καθώς και τάση διαρκούς αναζήτησης διαφόρων προτύπων σωματικής διάπλασης και εμφάνισης προκειμένου να συγκρίνουν τον εαυτό τους σχετικά με τη φυσιολογική τους ανάπτυξη, αν είναι εμφανίσιμοι σε σχέση με τους άλλους συνομηλίκους τους, τι πρέπει να κάνουν για να είναι πιο αποδεκτή η εμφάνισή τους κοκ.

Είναι σημαντικό οι έφηβοι να ενημερώνονται έγκαιρα σχετικά με τη φύση και την πορεία των ποικίλων αυτών βιοσωματικών αλλαγών. Η ενημέρωση αυτή βοηθά ουσιαστικά στη μείωση του άγχους και της αίσθησης αβεβαιότητας που βιώνουν. Αν, για παράδειγμα, οι ίδιοι γνωρίζουν ότι υπάρχουν πράγματι σημαντικές ατομικές διαφορές όσον αφορά το χρόνο έναρξης αλλά και το ρυθμό ανάπτυξης των σωματικών χαρακτηριστικών (π.χ., ύψος, βάρος, τριχοφυϊα κλπ.), κάθε πιθανή απόκλιση που θα διαπιστώνουν θα τη θεωρούν ως εξελικτικό και παροδικό φαινόμενο και δεν θα την κρίνουν ως κάτι μόνιμο και τελικό.

Παράλληλα είναι σημαντικό να αισθάνονται ότι μπορούν να εκφράσουν και να συζητήσουν τις σκέψεις τους, την αγωνία που νιώθουν για τη σωματική τους ανάπτυξη, και ότι οι άλλοι με τη σειρά τους μπορούν να τους ακούσουν χωρίς κριτική διάθεση ή μείωση της σημασίας αυτών που λένε. Η συναισθηματική στήριξη που προσφέρεται με αυτό τον τρόπο τους βοηθά να αναπτύξουν μια σχέση εμπιστοσύνης με σημαντικά πρόσωπα γύρω τους, να μην «κλείνονται» στον εαυτό τους μειώνοντας παράλληλα το άγχος και το φόβο που νιώθουν για το μέλλον.

Κατά την εφηβεία αναπτύσσονται επίσης καινούργιες γνωστικές δομές, δηλαδή αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται οι έφηβοι (π.χ. ικανότητα σύλληψης του «δυνατού ή του πιθανού»), με τις οποίες επιτυγχάνεται και η μετάβαση από τη συγκεκριμένη στην αφηρημένη σκέψη. Οι έφηβοι αφήνουν πια την εμπειρική και πραγματιστική σκέψη και μπορούν πια να επιλύουν γνωστικά προβλήματα συλλαμβάνοντας και διατυπώνοντας πιθανότητες και υποθέσεις, συλλογισμούς κοκ. Από «πραγματιστές» γίνονται «σκεπτικιστές» και συνεχώς ρωτούν «γιατί να είναι έτσι τα πράγματα και όχι αλλιώς» και εναντιώνονται προς μια συγκεκριμένη θεώρηση των πραγμάτων δημιουργώντας δικούς τους κανόνες και κώδικες επικοινωνίας.

Έχοντας κατακτήσει αυτές τις πνευματικές δεξιότητες και γνωρίζοντας ήδη πολλά πράγματα για τον κόσμο γύρω τους, ασκούν έντονη κριτική, αμφισβητούν μορφές εξουσίας, πολλές φορές μάλιστα αμφισβητούν και πράγματα ή καταστάσεις τα οποία κατά βάθος έχουν ανάγκη για να νιώθουν ασφάλεια και συναισθηματική στήριξη. Παράλληλα, σε αυτό το στάδιο σκέφτονται πολύ για τον εαυτό τους αναλύοντας διαρκώς τις σκέψεις και τη συμπεριφορά τους. Αυτό το στοιχείο τους οδηγεί σε επιπλέον άγχος και εκνευρισμό επειδή ουσιαστικά δεν μπορούν ακόμα να δώσουν απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα που τους απασχολούν έντονα: «ποιος είμαι;», «πώς με βλέπουν οι άλλοι;», «τι θα κάνω στο μέλλον;». Παράλληλα, επειδή οι ίδιοι ασχολούνται διαρκώς με σκέψεις για τον εαυτό τους και είναι ουσιαστικά επικεντρωμένοι γύρω από τον εαυτό τους, μπορεί εύκολα να θεωρήσουν ότι και οι άλλοι γύρω τους τούς παρατηρούν συνέχεια και έχουν διάθεση κριτικής απέναντί τους.

Οι αλλαγές και οι διακυμάνσεις που σημειώνονται κατά την εφηβεία είναι σημαντικές και απαραίτητες προκειμένου οι έφηβοι να μπορέσουν, μέσα στον κυκεώνα αλλαγών που βιώνουν, να διαμορφώσουν μια συγκεκριμένη προσωπικότητα και αίσθηση ταυτότητας που θα τους συνοδεύει σε όλη τους τη ζωή. Είναι σημαντικό να έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε διάφορες δραστηριότητες στις οποίες θα μπορούν να αναμετρούν τις δυνάμεις τους και να επιβεβαιώνουν το αυτοσυναίσθημά τους.

Μπορεί τη μια φορά να μην καταφέρνουν κάτι, είναι σημαντικό όμως να μπορούν να προσπαθούν και πάλι και διαρκώς να βελτιώνονται νιώθοντας ότι υπάρχουν πάντα ευκαιρίες για αλλαγή και εξέλιξη. Οι «μεγάλοι» με τη σειρά τους είναι σημαντικό να μην παρασύρονται από την κριτική τους διάθεση και τον αρνητισμό που τους χαρακτηρίζει καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι «δεν ακούν κανένα» ή ότι «δεν τους έχουν ανάγκη».

Οι έφηβοι νιώθουν ουσιαστικά φόβο και ανασφάλεια σε αυτό το στάδιο της ζωής τους και έχουν ανάγκη οι γονείς αλλά και όλοι οι σημαντικοί «άλλοι» στη ζωή τους να έχουν μια σταθερή συμπεριφορά απέναντί τους, να «αντέχουν» να ακούν τις ανησυχίες τους, να τους επιβεβαιώνουν, να βάζουν όρια και κανόνες και, προπαντός, να μην «πτοούνται» από τον αρνητισμό και την έντονη αμφισβήτηση που ασκούν για τα πάντα γύρω τους, ακόμη και για τον ίδιο τους τον εαυτό!